Wykład otwarty dr Leopolda Hessa (Uniwersytet Jagielloński): Mowa nienawiści: język i praktyki społeczne

Abstrakt: 

W języku polskim, jak każdym innym, istnieje znaczny zbiór słów obraźliwych. Pośród nich są takie, które, choć niekulturalne, mogą być czasem zasadnie użyte – oraz takie, których użycie uznajemy za nieakceptowalne w żadnym kontekście, ponieważ obrażają ludzi z powodu przynależności do pewnej grupy społecznej (rasy, płci, orientacji seksualnej itd.). Słowa z tej drugiej kategorii stanowią elementy mowy nienawiści. Pytanie, któremu poświęcony jest ten wykład, brzmi: co sprawia, że pewne obraźliwe słowa mogą lub powinny podlegać tabu właściwemu dla mowy nienawiści? Rozważę najpierw dwa popularne sposoby odpowiadania na to pytanie, opierające się na ekspresji nienawiści związanej z pewnymi epitetami oraz na odczuciach osób obrażanych przez te słowa. Odpowiedzi te, choć oparte na pewnych wartościowych intuicjach i pryncypiach polityczno-moralnych, nie są wystarczające. Nie tylko zawodzą jako kryteria w pewnych problematycznych przypadkach, ale też dają się łatwo wypaczyć i wykorzystać w celu dalszego pognębienia dyskryminowanych grup. Zamiast nich zaproponuję więc bardziej radykalne stanowisko materialistyczne, które wiąże pojęcie mowy nienawiści nie z odczuciami jednostek i grup społecznych, ale z realnymi praktykami dyskryminacji i podporządkowania. Rozwinięcie tego stanowiska wymaga przemyślenia relacji między językiem a materialnością praktyk społecznych i ostatecznie podważenia fundamentalnej roli, jaką językowi (i takim pojęciom jak „mowa nienawiści”) nadaje liberalno-demokratyczny dyskurs.

This research was funded by the Priority Research Area Heritage under the program Excellence Initiative – Research University at the Jagiellonian University in Krakow